| 1 | açık hece | Uzun olmayan ünlü ile biten hece : Ana (a-na) , araba (a-ra-ba) , iki (i-ki) , ütü (ü-tü) , kedi (ke-di) vb. bk. uzun hece. |
| 2 | açıklayıcı | Kendinden önce gelen sözcüğü belirten, açıklayan sözcük veya sözcükler: Şanlı Türk bayrağı, sancağımız, törenle direğe çekildi Atatürk, yeni Türkiye'nin kurucusu, daima saygı ile anılacaktır Hafızasında hayat, kendini bilmeye başladığı ilk devrin hiç unutamayacağı anılarının başı, Beşiktaş'ta doğduğu eve kadar uzar, gider Çok sevdiğimiz yuvamızı, evimizi yıktılar Çabucak özlediği oğlundan, Ali'sinden uzak kalmıştı Sevgili kızında, biricik evlâdında her türlü değerin bulunmasını istiyordu vb. |
| 3 | açıklayıcıdan özne | Bazı tümcelerde özne görevini üzerine alan açıklayıcı: Şanlı Türk bayrağı, sancağımız, törenle direğe çekildi Atatürk, yeni Türkiye'nin kurucusu, daima saygı ile anılacaktır vb. |
| 4 | açıklayıcıdan tümleç | Esas tümleci açıklayan ve aynı ad durumuna girmiş bulunan tümleç : Çok sevdiğimiz yuvamızı, evimizi yıktılar Çabucak özlediği oğlundan, Ali'sinden uzak kalmıştı Sevgili kızında, biricik evlâdında her türlü değerin bulunmasını istiyordu vb. |
| 5 | açıklık | (Derleme. aralık) Ünlü veya ünsüzün meydana gelişinde boğumlanma nokta veya bölgesinin çeşitli ağızlara göre değişip yayılması: Marul (marul) , bayan (bayan) , yarın (yârın) , elli (elli) vb. |
| 6 | ad | Varlıkları bildiren sözcük: Ev, kedi, Ali, Ayşe, hayal, ordu, vermek, yarış vb. |
| 7 | ad çekimi | Adlara iyelik eklerinin getirilmesi: Evim (ev-im) , evin (ev-in) , evi (ev-i) , evimiz (ev-im-iz) , eviniz (ev-in-iz) , evleri (ev-ler-i) vb. |
| 8 | ad durumu | (Derleme.. isim çekimi, ad çekimi, düşüm belirtme) Başka bir sözcükle ilgi kurmak üzere, adın, yalın olarak veya ek alarak bulunduğu durum: Ev (ev aldı) , evi (ev-i aldı) , eve (ev-e gitti) , evde (ev-de oturuyor) , evden (ev-den çıktı) , evin (ev-in kapısı) vb. |
| 9 | ad durumu eki | Adın başka bir sözcükle ilgi kurmak üzere aldığı ek. Türkçede kullanılan ad durumu ekleri ve değişimleri şunlardır: A) Belirtme durumu eki ve değişimleri şöyledir :-i, -ı, -ü, -u -y-i, -y-ı, -y-ü, -y-u (ev-i, bal-ı, göz-ü, kol-u bahçe-y-i, kapı-y-ı, üzüntü-y-ü, korku-y-u) vb. B) Yönelme durumu eki ve değişimleri şöyledir : -e, a -y-e, -y-a (ev-e, bal-a bahçe-y-e, kapı-y-a) vb. C) Kalma durumu eki ve değişimleri şöyledir :-de, -da, -te, -ta (ev-de, bal-da, sepet-te, sokak-ta) vb. Ç) Çıkma durumu eki ve değişimleri şöyledir :-den, -dan, -ten, -tan (ev-den, bal-dan sepet-ten, sokak-tan) vb. D) Tamlayan durumu eki ve değişimleri şöyledir :-in, -in, -ün, -un -niri, -nın, -nün, -nun (ev-in, bal-ın, göz-ün, kol-un,bahçe-nin, kapı-nın, üzüntü-nün, korku-nun) vb. (bk. Belirtme, Yönelme, Kalma, Çıkma, Tamlayan durumları) . |
| 10 | ad gövdesi | (Derleme, isim gövdesi) Ad veya eylem kökünden yapım ekleriyle türetilen ve ad olarak kullanılan gövde: Gözlükçülük (göz-lük-çü-lük) , sevinç (sev-inç) , gezi (gez-i) , verim (ver-imj, görgü (gör-gü) vb. |
| 11 | ad kökü | (Derleme. isim kökü, isim soyundan kök, kök isim) Bir sözcüğün ad olan ve bölünemeyen anlamlı parçası: Ev, el, baş, araba, kanat vb. |
| 12 | ad soylu sözcük | Ad durumlarından birine girebilen ve tümcede ad gibi görev alan sözcük: Eve gitmek, güzele bakmak, kendine güvenmek vb. |
| 13 | ad tamlaması | (Derleme. ad tümlemesi, isim tamlaması, isim takımı, izafet ilgisi) İki veya daha çok addan kurulmuş tamlama: Evin kapısı, bahçenin duvarı, anne sevgisi, sokak kedisi, demir köprü, gümüş tepsi bankanın açılış töreninin gecikmesi ve ertelenmesi Devlet Üretme Çiftliği Süt ve Mamulleri Fabrikası vb. |
| 14 | ad tümcesi | (Derleme. isim cümlesi, isimcil cümle) Yüklemi ekeylemle kurulan tümce Türk'üm, doğruyum, çalışkanım, yasam, küçüklerimi korumak, büyüklerimi saymaktır Sen çalışkan bir çocuksun Hasta gibiyim Yorgun değildir vb. |
| 15 | addan türeme ad | (Derleme. isimden isim, addan türemiş ad, isim soyundan isim) Ad kökünden yapım ekleriyle türetilen ad gövdesi: Arkadaş (arka-daş) , gözcülük (göz-cü-lük) , gözlükçülük (göz-lük-çü-lük) vb. |
| 16 | addan türeme eylem | (Derleme., isimden fiil, isim soyundan fiil, isimden türemiş fiil) Ad kökünden yapım ekleriyle türetilen eylem gövdesi: Evlenmek (ev-le-n-) , evermek (ev-er-) , gözlemek (göz-le-) , başlamak (baş-la-) , başarmak (baş-ar-) , susamak (su-sa-) , doğrulmak (doğru-l-) , sertleşmek (sert-leş-) vb. |
| 17 | adıl | (Derleme., adsı, içlem, adınsı, adcıl) Kişi, özlük, gösterme, soru ve belirsizlik kavramları vererek, varlıkların yerini tutan sözcük: Ben, sen, o, biz, siz, onlar kendim, kendin, kendi (kendisi) , kendimiz, kendiniz, kendileri bu (bunlar) , şu (şunlar) , o (onlar) kim (kimi, kime, kimde, kimden, kimin) ne (neyi, neye, nede, neden, neyin) biri, birisi, birbiri vb. |
| 18 | adıl n si | [adıl n si] (Derleme. zamir n si, zamir ünsüzü) Çok defa 3. kişi iyelik ekleriyle, ad durumu ekleri arasına giren ve 3. kişi adıllarıyle kullanılan -n- ünsüzü: Evini (ev-i-n-i) , evine (ev-i-n-e) , evinde (ev-i-n-de) , evinden (ev-i-n-den) , evinin (ev-i-n-in) , evlerini (ev-) er-i-n-i) , bahçesini (bahce-si-n-i) , bahçelerinden (bahçe-ler-i-n-den) , onu (o-n-u) , ona (o-n-o) , onda (o-n-da) , ondan (o-n-dan) , onun (o-n-un) , bunu (bu-n-u) , şundan (şu-n-dan) vb. |
| 19 | adıl tamlaması | Tamlayanı adıl olan tamlama: Benim evim, senin evin, onun evi kendi evim, kendi evin, kendi evi vb. |
| 20 | adlık | Ad özelliği gösteren ve eylem soylu olmayan sözcükler: Ad, sıfat, adıl, belirteç, ilgeç, bağlaç ve ünlem gibi. |
| 21 | ağır eylemlik | (Derleme. ağır mastar, asıl mastar) -mak (-mek) ekiyle kurulan eylemlik: Bakmak (bak-mak) , yakmak (yak-mak) , sevmek (sev-mek) , sevmemek (sev-me-mek) , sevinmek (sev-in-mek) , sevilmek (sev-il-mek) , sevişmek (sev-iş-mek) , sevdirmek (sev-dir-mek) , sevdirtmek (sev-dir-t-mek) vb. |
| 22 | ağızsıl ünlü | (Derleme. ağızsı ünlü, ağız ünlüsü, ağız vokali) Geniz yoluna kaymadan çıkan ünlü: Türkçedeki a, o, u, ı, e, ö, ü, i ünlüleri. |
| 23 | ahenk durağı | Anlatımı etkili kılmak için, söz arasında, anlamın gerektirdiği durak: Ey / Türk gençliği! / Birinci vazifen / Türk istiklâlini / Türk cumhuriyetini / ilelebet / muhafaza / ve müdafaa etmektir Düşman geldi / bölük bölük / dizildi / Alnımıza / kara yazı / yazıldı / Tüfek icat oldu / mertlik bozuldu / Eğri kılıç kında / paslanmalıdır örneklerinde olduğu gibi. |
| 24 | akıcı ünsüz | (Derleme. titreşimli akıcı, titrek konson, akıcı konson, akıcı fonem) Ciğerlerden gelen havanın ağız boşluğundaki yarı kapalı bir engele çarpması ile meydana gelen bol sesli ünsüz: r, l, y, ğ vb. |
| 25 | akraba diller | Aynı anadilden gelen diller: Türkçe ile Moğolca Fransızca ile İngilizce gibi. |
| 26 | alçalan titrem | Anlatımda, duygu ve düşüncelere göre azalan titrem: Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden, Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak vb. |
| 27 | alfabe | Dillerin başlıca seslerini yazıda karşılayan işaretlerin tümü: Türk alfabesi, Latin alfabesi, Rus alfabesi vb. |
| 28 | alfabe dışı | (Derleme.. alfabe dışı harf) Bir ulusun alfabesinde bulunmayan harf: Türk alfabesinde bulunmayan w, x, q harfleri gibi. |
| 29 | anadil | Aynı kökten gelen çeşitli dillerin varsayılan kaynağı. Bugünkü Türk lehçeleri, eski bir anadilden doğarak gelişmiştir. |
| 30 | anadili | Kişinin evinden, çevresinden öğrendiği dil. |